9 września 2024 r. na sali konferencyjnej w Urzędzie Gminy Dobra odbyło się wydarzenie pod nazwą "II Samorządowy Okrągły Stół". Była to kontynuacja inicjatywy zapoczątkowanej w zeszłym roku. Konferencja została zorganizowana przez Gminę Dobra, Fundację Gospodarki i Administracji Publicznej i Open Eyes Economy Summit.
W ramach wydarzenia odbyły się trzy panele dyskusyjne.
Panel I: Finansowanie samorządów terytorialnych w świetle współczesnych wyzwań
Uczestnikami dyskusji byli:
Moderator: prof. dr hab. Jerzy Hausner - Przewodniczący Rady Programowej Open Eyes Economy Summit, Fundacja GAP
Kazimierz Barczyk - Przewodniczący Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski
dr Sławomir Dudek - Prezes Instytutu Finansów Publicznych
Stanisław Kaszyk - Pełnomocnik Wojewody Małopolskiego do spraw współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego i przedstawicielami środowisk lokalnych województwa małopolskiego
Adam Korta - Starosta Powiatu Bocheńskiego
Andrzej Malczewski - Burmistrz Miasta Jordanów
Małgorzata Małuch - Wójt Gminy Sękowa, Prezes Forum Wójtów i Burmistrzów Małopolski
prof. dr hab. Krzysztof Surówka - Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Marek Wójcik - Związek Miast Polskich
Panel II: Polityka funkcjonowania i rozwoju samorządów terytorialnych: na co nas stać, a na co nas stać być powinno?
Uczestnikami dyskusji byli:
Moderator: Benedykt Węgrzyn - Wójt Gminy Dobra
dr Paweł Galiński - Uniwersytet Gdański
Marcin Gandera - Wójt Gminy Biały Dunajec
Mirosław Golanko - Wójt Gminy Zielonki
dr Mirosław Legutko - Prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie
Jan Palki - Przewodniczący Rady Gminy Dobra
Marcin Smala - Wiceprezes Zarządu FRDL
dr hab. Maciej Turała - Uniwersytet Łódzki
Mieczysław Uryga - Starosta Limanowski
Panel III: Jaki powinien być model finansowania samorządu terytorialnego. Rekomendacje
Uczestnikami dyskusji byli:
Moderator: dr Mirosław Legutko - Prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie
dr Jakub Kwaśny - Prezydent Tarnowa
Krzysztof Kwiatkowski - Senator Rzeczypospolitej Polskiej
Jacek Lelek - Burmistrz Starego Sącza
Jerzy Miller - b. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji
dr Kacper Siwek - Skarbnik Miasta Legnicy
Jerzy Stępień - b. sędzia Trybunału Konstytucyjnego
**********
KAZIMIERZ BARCZYK, Przewodniczący Federacji Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP
Transkrypcja wypowiedzi uczestników stolika pierwszego: "Finansowanie samorządów terytorialnych w świetle współczesnych wyzwań" w ramach II Samorządowego Okrągłego Stołu, który odbył się w dniu 9 września 2024 r. w Dobrej
KAZIMIERZ BARCZYK:
Ocena proponowanego przez rząd nowego modelu finansowania samorządów. Jakie zalety widzimy? A więc po pierwsze to większa autonomia finansowa. Nowy system naliczania dochodów z podatków PIT i CIT, oparty na dochodach mieszkańców JST co pozwala samorządom na większą niezależność od decyzji politycznych podejmowanych w Warszawie. Ewentualne zmiany w podatkach nie będą wpływać bezpośrednio na dochody JST, co stabilizuje ich finanse, więc jest to krok w dobrym kierunku.
Po drugie, mają być wyższe i bardziej przewidywalne dochody. Zmiana zasad naliczenia dochodów ma przynieść jednostkom samorządu terytorialnego około 25 miliardów złotych więcej w 2025 roku oraz 345 miliardów zł więcej w ciągu dekady. Samorządy będą więc mogły lepiej planować swoje wydatki, o czym mówiła pani minister Hanna Majszczyk w poprzednim wystąpieniu.
Po trzecie, przesunięcie źródeł dochodów JST z subwencji na udziały w podatkach zmniejsza ich zależność od rządu i pozwala na większą elastyczność finansową.
Po czwarte, likwidacja "janosikowego" w kwocie 10 mld zł w 2024 r., na co składają się wpłaty m.in. Krakowa w kwocie 208 mln zł, a Warszawy 2 mld zł. Uboższe gminy maja mieć za to rekompensatę z budżetu.
Po piąte sprawiedliwszy podział pieniędzy. Nowy model przewiduje specjalne wyrównanie dla samorządów, które mają na swoim terenie parki narodowe, krajobrazowe, obszary Natura 2000. Dla Małopolski to ma istotne znaczenie, ponieważ połowa obszaru województwa małopolskiego objęta jest programem ochrony NATURA 2000, ograniczającym możliwości inwestowania. Pod tym względem wyróżniamy się spośród innych województw.
Jakie są zagrożenia? Po pierwsze, nierówności w przydziale środków. Nowy model finansowania może prowadzić do zróżnicowanego wzrostu dochodów między jednostkami samorządu terytorialnego, co może być postrzegane jako niesprawiedliwe i powodować konflikty wewnątrz samorządów.
Po drugie kontrowersyjny mechanizm wyrównawczy związany z zastąpieniem "janosikowego". Ten mechanizm może nie uwzględniać specyfiki lokalnych potrzeb i prowadzić do nierównej redystrybucji środków. Może to spowodować "efekt świętego Mateusza": "Każdemu bowiem, kto ma, będzie dodane, tak że nadmiar mieć będzie. Temu zaś, kto nie ma, zabiorą nawet to, co ma". Jest to realne zagrożenie.
Po trzecie, będziemy mieć do czynienia ze skomplikowaną oceną potrzeb wydatkowych. Użycie skomplikowanych wskaźników i danych statystycznych (w tym historycznych) może utrudnić ich zrozumienie na jakiej podstawie zostały przyznane środki, co budzić frustrację i niezadowolenie.
Po czwarte, brak pełnej rekompensaty za ubytki w dochodach z lat 2017-23. To dla samorządów bardzo istotna kwestia, która może zmusić samorządy do dalszego ograniczenia inwestycji i jakości świadczonych usług publicznych. I pięć: zagrożenie płynności finansowej w 2024 roku. Planowana jako dodatkowe środki finansowe, tzw. "kroplówka" dla samorządów w wysokości 10 miliardów zł na 2024 rok w opinii władz samorządowych jest niewystarczająca do pokrycia bieżących strat finansowych, co grozi utratą płynności przez niektóre jednostki samorządu terytorialnego.
Jeszcze uwaga w imieniu Stowarzyszeniu Gmin i Powiatów Małopolski, któremu również mam przyjemność przewodniczyć: postulujemy udział JST w podatku VAT i akcyzie. Pomogłoby to zapewnić jednostkom samorządu terytorialnego stabilniejszą pozycję finansową kompensując utraty dochodu. Taka zmiana w dochodach JST pozwalałaby na zwiększenie inwestycji i stymulację długoterminowego rozwoju gospodarczego gmin i powiatów.
**********
